Να οργώσουμε τη Γη, όχι την άσφαλτο

Ο χειμαζόμενος ελληνικός λαός πληρώνει με το μέλλον των παιδιών του μια σειρά εγκληματικών επιλογών οι οποίες υιοθετήθηκαν από όλες τις κυβερνήσεις εδώ και δεκαετίες. Επιλογές που πολλές φορές εκβιάστηκαν από κοινωνικές ομάδες οι οποίες είχαν την δυνατότητα να ασκήσουν μεγαλύτερη πίεση προς τους εκάστοτε κυβερνώντες. Επιλογές ενίοτε σε βάρος άλλων κοινωνικών ομάδων.

Τα χρόνια που έρχονται, σαν αποτέλεσμα της κρίσης, αναμένεται ραγδαία αύξηση όσων ασχολούνται με την πρωτογενή παραγωγή, ιδιαίτερα με τους κλάδους της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. Το ανθρώπινο δυναμικό που θα επιστρέψει στο «σπίτι» να καλλιεργήσει τα πατρογονικά χώματα πρέπει και θέλει να το κάνει με τέτοιο τρόπο ώστε να διορθώσει το πλήθος των στρεβλώσεων που γονάτισαν την αγροτική παραγωγή και απαξίωσαν την ύπαιθρο δημιουργώντας μια αντιπαραγωγική καταβόθρα απορρόφησης επιδοτήσεων.

Θέλει να συναντήσει ή να χτίσει συνεταιρισμούς στελεχωμένους με το κατάλληλο επιστημονικό προσωπικό το οποίο το καθοδηγεί σε όλες τις φάσεις της οικονομικής του δραστηριότητας: από την επιλογή της καλλιέργειας και την παραγωγή μέχρι την διακίνηση και την τελική διάθεση του προϊόντος. Δεν θέλει έναν συνεταιρισμό, ημικρατικό γραφειοκρατικό μηχανισμό και αντιπαραγωγική αποθήκη απόσβεσης της τοπικής ανεργίας.

Θέλει μια αυτοδιοίκηση η οποία οργανώνει και συντονίζει την προβολή και προώθηση προϊόντων ονομασίας προέλευσης, διαχειρίζεται ορθολογικά τα δίκτυα άρδευσης, συντηρεί υποδομές, συνδράμει γρήγορα και αποτελεσματικά στις φυσικές καταστροφές.

Θέλει ένα κράτος που συντονίζει διακριτικά. Επιβλέπει και ελέγχει την εφαρμογή των κανόνων. Θέλει ένα κράτος που μοιράζει κανόνες και όχι προνόμια. Ένα κράτος που φορολογεί όλους με σταθερότητα και διαπραγματεύεται με γνώση και στρατηγική στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Θέλει μια πολιτεία η οποία συνδέει το χωράφι και το πανεπιστήμιο ως παραγωγικές μονάδες σε μια σχέση επικερδή και για τα δύο μέρη. Μια Κοινωνία που συνδέει το χωράφι με την αγορά με υγιείς σχέσεις προσφοράς και ζήτησης και, κατ’ επέκταση, κέρδους

Όσοι, αντί αυτών, επιδιώκουν την διαιώνιση της κατάστασης όπως την ζήσαμε μέχρι σήμερα, προσφέρουν τις χείριστες των υπηρεσιών στην πατρίδα μας.

Από την εποχή που εξαθλιωμένοι Θεσσαλοί αγρότες διαδήλωναν πάνω σε κάρα με τα γυναικόπαιδά τους, μας χωρίζουν κοντά σαράντα χρόνια. Τώρα θηριώδη τρακτέρ οργώνουν τον κάμπο και τα «δεύτερα», τα μικρά, στέλνονται στους οδικούς κόμβους, στη μάχη της τηλεοπτικής κάμερας.  Οι Νέοι Αγρότες υπερβαίνοντας τις αναχρονιστικές ηγεσίες ενός φαύλου παρελθόντος μπορούν να χτίσουν συλλογικά το δικό τους μέλλον και να βρουν πως θα οργώσουν αποδοτικότερα τη γη αντί να οργώνουν την άσφαλτο. 

Σε αυτή τους την προσπάθεια η Δυναμική Ελλάδα θα είναι δίπλα τους συμβάλλοντας δημιουργικά με τις απόψεις της.

Δυναμική Ελλάδα, Επιτροπή Θεσσαλίας. 

Πως να ζεσταθούμε χωρίς να καούμε *

Δεν μπορείς να αλλάζεις μέθοδο θέρμανσης όπως αλλάζεις εσώρουχα. Η επιλογή θα σε συνοδεύει και θα σε βαρύνει οικονομικά για χρόνια. Συνεπώς πρέπει να είναι αποτέλεσμα τουλάχιστον βασικής γνώσης.  

Στην κορύφωση του χειμώνα, ιδιαίτερα αυτού που διανύουμε, μέσα από συζητήσεις για αιθαλομίχλες και λεφτά που δεν υπάρχουν, το αγωνιώδες ερώτημα που αναδύεται και καίει τον καθένα από εμάς είναι πως θα ζεσταθούμε χωρίς να καούμε. Ας επιχειρήσουμε να ανιχνεύσουμε τις απαντήσεις και να διευκολύνουμε την αναζήτηση.

Να επαναλάβω ότι το πρόβλημα της έκρηξης στη χρήση καυσόξυλων – αγορασθέντων ή μη - προέκυψε λόγω της δραματικής μείωσης του εισοδήματος σε μια σειρά κοινωνικών στρωμάτων. Η εξίσωση των φόρων επέτεινε το πρόβλημα αλλά δεν το δημιούργησε ούτε καθόρισε την εξέλιξή του.

Η επιλογή μεθόδου θέρμανσης είναι μια διαδικασία με πολλές παραμέτρους. Υπάρχουν όμως μερικές βασικές παράμετροι, τις οποίες κανείς πρέπει να συνυπολογίσει πριν προχωρήσει σε οποιαδήποτε επένδυση:

·         Το επενδυτικό κόστος αλλαγής μεθόδου και ο χρόνος απόσβεσης της επένδυσής. Σε συνθήκες έλλειψης ρευστότητας τα δυο αυτά είναι σαφώς διαχωρισμένα.

·         Η πιθανή εξέλιξη της τιμής του επιλεγμένου καυσίμου. Αν δηλαδή θα γίνει εύκολα αντικείμενο κερδοσκοπικών παιχνιδιών, ιδιαίτερα σε περιόδους αυξημένης ζήτησης.

·         Η πορεία της επιλογής σε συνθήκες εκτός κρίσης και σε βάθος χρόνου. Δεν είναι εύκολη ούτε οικονομικά αποδεκτή η συνεχής αλλαγή μεθόδου θέρμανσης και η επιλογή είναι συνήθως δεσμευτική για πολλά χρόνια.

·         Η διαθεσιμότητα του καυσίμου και η επάρκεια του δικτύου διανομής.

·         Το είδος και η συμπεριφορά της θέρμανσης. Μέθοδοι που εκμεταλλεύονται τις φυσικές ιδιότητες του νερού π.χ., αποδίδουν ακόμα και μετά την διακοπή λειτουργίας της πηγής.

Επειδή, μέχρι σήμερα, το πετρέλαιο υπήρξε σχεδόν αποκλειστική μέθοδος θέρμανσης, με το φυσικό αέριο να ακολουθεί και τον ηλεκτρισμό και τα καυσόξυλα να κρατούν ένα χαμηλό ποσοστό, ας ξεκινήσουμε από αυτό.

Η θέρμανση με καυστήρες πετρελαίου είναι μια αξιόπιστη, αποδοτική, διαδεδομένη και γνωστή μέθοδος. Με μικρές παρεμβάσεις, όπως η ρύθμιση της έντασης λειτουργίας του καυστήρα ανάλογα με την εξωτερική θερμοκρασία, μπορεί να γίνει οικονομικότερη αλλά δεν θα πάψει να είναι ακριβή για το μέσο εισόδημα.

Οι καυστήρες φυσικού αερίου είναι ισοδύναμα αποδοτικοί με αυτούς τους πετρελαίου, με τιμή καυσίμου σταθερά χαμηλότερη αλλά με ανεπαρκές δίκτυο και σχετικά υψηλό επενδυτικό κόστος. Θα πρέπει να συνυπολογιστεί η εξοικονόμηση πόρων από την χρήση του φυσικού αερίου για ζεστό νερό ή μαγείρεμα.

Η βιομάζα, με τη χρήση νέας γενιάς πιστοποιημένους καυστήρες υψηλής απόδοσης, είναι μια οικονομική, ασφαλής, αποδοτική και αξιόπιστη λύση. Πέλλετ και μπρικέτες (συμπιεσμένα τρίμματα ξύλου από τα οποία έχει αφαιρεθεί το 90% και πλέον της υγρασίας) αποδίδουν περισσότερο από τα καυσόξυλα, παράγουν λιγότερη στάχτη και εκλύουν σαφώς λιγότερους ρύπους. Πρόβλημα παραμένει η αποθήκευση και το δίκτυο διανομής.

Το υγραέριο είναι λύση ισότιμη του φυσικού, εφόσον εξασφαλιστεί η τροφοδοσία και η αποθήκευση. Μπορεί να είναι μέθοδος επιλογής σε περιοχές όπου δεν υπάρχει δίκτυο φυσικού αερίου.

Οι αντλίες θερμότητας (μηχανές που αντλούν θερμότητα από αέρας, έδαφος, νερό και την αποθηκεύουν για να την αποδώσουν αργότερα στο χώρο για θέρμανση ή ψύξη) , αν και εντάσσονται στην ηλεκτρική θέρμανση είναι μια κατηγορία από μόνες τους. Έχουν χαμηλή κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας, υψηλή απόδοση αλλά και υψηλό κόστος αρχικής εγκατάστασης.

Η ηλεκτρική θέρμανση εξακολουθεί να είναι σχετικά φθηνή όσο τα τιμολόγια παραμένουν χαμηλά, ακόμα και μετά τις τελευταίες αυξήσεις και την μεταβολή στις κλίμακες κατανάλωσης. Το αρχικό κόστος κτήσης εξοπλισμού είναι υποφερτό ή ευθέως συγκρίσιμο με τις υπόλοιπες μεθόδους. Η ύπαρξη ούτως ή άλλως ενός κλιματιστικού σε ένα σπίτι είναι μια συμπληρωματική λύση θέρμανσης.

Η θέρμανση υπέρυθρης ακτινοβολίας (ζεσταίνει τα αντικείμενα τα οποία αποδίδουν την θερμότητα στο χώρο, χωρίς να ζεσταίνει τον αέρα) δείχνει να είναι μια πολύ οικονομική μέθοδος με συγκριτικά χαμηλό κόστος κτήσης.

Το καλύτερο αποτέλεσμα επιτυγχάνεται με μελετημένο συνδυασμό διαφορετικών μεθόδων. Η εγκατάσταση π.χ. ηλιακών συλλεκτών εξασφαλίζει δωρεάν ζεστό νερό και καλύπτει βασικές ανάγκες σε ημέρες με σχετική ηλιοφάνεια. Οι επιπλέον ανάγκες καλύπτονται με επιλογή της καταλληλότερης για τις κλιμτικές συνθήκες της  περιοχής και τις ιδιομορφίες του κτίσματος μεθόδου.

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι οποιαδήποτε μέθοδος αστοχεί όταν μεγάλο ποσοστό της ενέργειας η οποία παράγεται για θέρμανση χάνεται μέσα από τοίχους και ανοίγματα χωρίς μόνωση ή αεροστεγάνωση. Μιλώντας για αεροστεγάνωση, αξίζει να αναφερθεί κανείς στην μέθοδο δόμησης με τις αρχές του παθητικού κτιρίου (passive house είναι ένα πλήρως αεροστεγές κτίριο το οποίο χωρίς εξωτερική ενεργειακή πηγή, διατηρεί την εσωτερική του ατμόσφαιρα ευχάριστη) που εξασφαλίζει την μικρότερη δυνατή κατανάλωση ενέργειας σε ένα κτίριο.

Άφησα για το τέλος δυο σημαντικά ζητήματα: το οικολογικό αποτύπωμα της κάθε μεθόδου και την οικονομική διάσταση του προβλήματος σε επίπεδο εθνικής οικονομίας. Στο μεν πρώτο, οι πιστοποιημένοι καυστήρες βιομάζας βρίσκονται στην πρώτη θέση με τα ορυκτά καύσιμα (πετρέλαιο και αέριο) να τοποθετούνται στη μαύρη λίστα και τις υπόλοιπες μεθόδους να κινούνται ενδιάμεσα. Στο ζήτημα της εθνικής οικονομίας, οποιαδήποτε μέθοδος προωθεί την ελληνική παραγωγή είναι προτιμητέα έναντι άλλων

* όπως δημοσιεύθηκε στο σημερινό "Ε" της Ελευθεροτυπίας. 

Στο ίδιο έργο θεατές

Με υπερβολική ευκολία, νεόκοποι ασχολούμενοι με τα κοινά, υιοθετούν την άποψη ότι το κομματικό ή πολιτικό τους όφελος υπερισχύει του νόμου. Περισσότερο, ο νόμος ισχύει όταν και εφόσον υπηρετεί το πολιτικό τους συμφέρον.

Για να αιτιολογήσουν και επενδύσουν θεωρητικά την άποψή τους αυτή, με λογικούς ακροβατισμούς, ανάγουν το κομματικό - πολιτικό τους συμφέρον σε εθνικό. Διατείνονται ότι ενεργούν για το καλό του λαού και προς όφελος αυτού. Εν τη απουσία του βεβαίως, ή στηριζόμενοι σε δημοσκοπικά ευρήματα. Ευρήματα τα οποία μετά βδελυγμίας απορρίπτουν όταν δεν υποστηρίζουν τον λόγο τους. Έτσι, δεν είναι κακό να παραβιαστεί ο νόμος και το σύνταγμα, εφόσον από την παραβίαση αυτή θα κτυπηθεί στη ρίζα του ο κακώς εννοούμενος συνδικαλισμός. Δεν πειράζει αν κυβερνητικό στέλεχος μετέρχεται μεθόδους κοινώς απατεώνων προκειμένου να πλήξει τους κομματικούς του αντιπάλους, αρκεί η πράξη του αυτή να πλήττει τον κομματικό εχθρό. Στην καλύτερη περίπτωση, αξίζει να κρύψουμε ή να υποτιμήσουμε την καταφανώς ανήθικη μεθοδολογία και πρακτική προκειμένου να μην ωφεληθεί από αυτή ο «αντίπαλος».

Τούτοι οι με τα κοινά ασχολούμενοι πολίτες, κατακεραυνώνουν το πολιτικό σύστημα και τις πρακτικές των πολιτικών που «έφεραν τη χώρα ως εδώ». Αγνοούν ηθελημένα ότι υπηρετούν πιστά τις ίδιες πρακτικές. Παριστάνουν τους ανήξερους ή τους θυμωμένους όταν τους το δείχνεις. Προβάλουν το υπέρτερο όταν στριμώχνονται και ως τέτοιο καταδείχνουν το σαφώς υποδεέστερο: την άποψή τους για τον τρόπο που πρέπει να κυβερνηθεί η χώρα. Διότι υπέρτερο είναι η νομιμότητα και οι δημοκρατικοί θεσμοί, όχι οι προσωπικές απόψεις.

Έχω τονίσει από παλιά ότι ο λαϊκισμός και ο παλαιοκομματισμός δεν είναι ενδημικό χαρακτηριστικό ενός ή δύο κομματικών χώρων. Διατρέχει την ιδεολογική βεντάλια απ’ άκρου εις άκρον. Ενδύεται το αμπέχωνο του αναρχικού, το πόλο του μεταρρυθμιστή και το κοστούμι του συντηρητικού με άνεση. Οι υπηρέτες του νομίζουν ότι το πρόβλημα του πολιτικού συστήματος δεν ήταν οι νοοτροπίες ή οι πρακτικές αλλά ο τρόπος που έδρασαν πέντε – δέκα άνθρωποι. Είναι βέβαιοι ότι με τα ίδια μυαλά αλλά εξυπνότερες κινήσεις όλα θα γίνουν καλύτερα. Αν δεν σταθούμε με θάρρος απέναντί τους, θα μας υποσκελίσουν σύντομα και σε λίγα χρόνια απλά θα ξαναβλέπουμε, θλιμμένοι, το ίδιο έργο με άλλους πρωταγωνιστές. 

Να μη γίνουμε θάλαμος αερίων

Παντελής Μήτσιου στο News247.gr από News247

Μια συνέντευξη για την αιθαλομίχλη

Η Μάχη των καυσόξυλων

Τμήμα του παρακάτω κειμένου δημοσιεύθηκε στο περιοδικό "Ε" της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας της 13ης Ιανουαρίου

Τα τελευταία 2 χρόνια έχουμε καταναλώσει τόση υπερβολή ώστε να μην μας αγγίζει η καθημερινότητα. Υπερβολή είναι το νέφος αιθαλομίχλης που σκεπάζει την χώρα και οι κραυγές με τις οποίες προσπαθούμε να το ξορκίσουμε. Καθημερινότητα είναι ο συμπολίτης μας που κρυώνει. Ας βρούμε τρόπο να τα συνταιριάξουμε.

 Η εστία, που κάποτε συγκέντρωνε τους ανθρώπους σε ομάδες, που ταυτίστηκε με την οικογένεια και το σπίτι, που γέννησε τις κοινωνίες, η φωτιά που κάνει βιώσιμο έναν τόπο, μπορεί να κάνει αβίωτο έναν άλλο; Ναι, μπορεί.   

Λονδίνο. Δεκέμβρης του 1952. Μερικές ημέρες με έντονο κρύο που τις ακολούθησαν άλλες με υψηλά ποσοστά υγρασίας, θερμοκρασιακή αναστροφή και άπνοια, οδήγησαν στην δημιουργία του λεγόμενου νέφους αιθαλομίχλης (smog) – καπνός από την καύση λιθάνθρακα μαζί με ομίχλη -  που, σύμφωνα με κάποιους υπολογισμούς, σκότωσε περισσότερους από 12.000 ανθρώπους. Πρόκειται για ένα από τα χειρότερα περιστατικά θανατηφόρας περιβαλλοντικής ρύπανσης που έχουν καταγραφεί στην ιστορία της ανθρωπότητας. Είναι επίσης ο εφιάλτης των αρμοδίων και ειδικών ανά τον κόσμο.

Τα γεγονότα

Τον Νοέμβριο του 2011, μια υγρή και σχετικά κρύα ημέρα κινούμενος στην Αττική οδό από δυτικά, αισθάνθηκα αδικαιολόγητη δύσπνοια, τσούξιμο στα μάτια και έντονη την οσμή του καπνού. Αναγκάστηκα να κλείσω τα παράθυρα και τους αεραγωγούς του αυτοκινήτου για να κερδίσω λίγο καθαρό αέρα.

Λίγους μήνες μετά, τον Ιανουάριο της επόμενης χρονιάς, ευρισκόμενος στη Λάρισα παρατήρησα τις πρωινές ώρες πολίτες να κόβουν και να τεμαχίζουν δέντρα μέσα στην εσωτερική κοίτη του ποταμού Πηνειού και να τα φορτώνουν στα αυτοκίνητά τους.

Σχεδόν ένα χρόνο αργότερα, τον Νοέμβριο του 2012,  συνελήφθη επιχειρηματίας ο οποίος παρήγαγε πέλλετ από απορρίμματα στα οποία περιέχονταν τεμαχισμένα πλαστικά και άγνωστο τι άλλο. Είναι γνωστό επίσης ότι σε συνοικίες με παραδοσιακά χαμηλό εισόδημα, πολλοί συμπολίτες μας συγκεντρώνουν και καίνε κάθε προϊόντα ξύλου από υλικά κατεδάφισης (μοριοσανίδες, βαμμένα ξύλα και άλλα).

Σχεδόν κάθε μέρα του Δεκέμβρη που μας πέρασε, τις πρώτες απογευματινές ώρες έως νωρίς το βράδυ, ολόκληρες συνοικίες σε μεγάλες πόλεις σε κάθε γωνιά της Ελλάδας υπέφεραν από δύσπνοια και από την διάχυτη οσμή καπνού.

Συνδέονται και πως τα παραπάνω περιστατικά; Πόσο είναι πιθανό να επαναληφθεί ο εφιάλτης του Λονδίνου σε οποιαδήποτε ελληνική πόλη; Πόσο κινδυνεύουν τα δάση και τα άλση μας; Πόσο κινδυνεύει η υγεία μας από το είδος των καυσίμων ή τον τρόπο που καίγονται;  Πώς μπορεί κάποιος να ζεσταθεί χωρίς να νοιώθει τύψεις ότι θέτει σε κίνδυνο την υγεία τη δική του και των συμπολιτών του; Γιατί φτάσαμε ως εδώ;

Τα παραπάνω είναι μερικά από τα ερωτήματα με τα οποία βρισκόμαστε ήδη ή θα βρεθούμε αντιμέτωποι στο άμεσο μέλλον όλοι μας στον έναν ή τον άλλο βαθμό.

Καυσόξυλα. Για άλλους καταφύγιο για άλλους ελντοράντο

Είναι προφανές αλλά ας το ξαναπούμε: όλα τα παραπάνω είναι συνέπεια της οικονομικής κρίσης την οποία βιώνουμε όλοι τα τελευταία χρόνια. Μια οικονομική κρίση ποτέ δεν έρχεται μόνη. Μάλιστα, όσο μεγαλύτερη είναι τόσο περισσότερες φιλενάδες και μπαγκάζια κουβαλά μαζί της. Η περιβαλλοντική κρίση είναι μια από τις φιλενάδες της και η χαλάρωση πλευρών αυτού που θεωρείται κοινωνικά αποδεκτό, ένα από τα μπαγκάζια της.  Μερικές αμφιλεγόμενες αποφάσεις απλά έκαναν πιο έντονο το πρόβλημα ή επιτάχυναν την εμφάνισή του.

Πριν καν ανακοινωθεί επίσημα η εξομοίωση του φόρου στα καύσιμα, από τον χειμώνα ακόμα του 2011, οι προνοητικοί συμπολίτες μας αποφάσισαν να εγκαταλείψουν το πετρέλαιο ή άλλες μορφές θέρμανσης και να καταφύγουν στην πατροπαράδοτη αξία του τζακιού. Μερικές βόλτες στο χωριό τα Σαββατοκύριακα και αντίστοιχα πορτ-μπαγκάζ γεμάτα με καυσόξυλα από τις προμήθειες φίλων και συγγενών ήταν αρκετές ώστε να δοκιμάσουν την επιστροφή στις ρίζες. Η φράση «εγώ, με τα ξύλα από το χωριό, σώθηκα» έγινε η πλέον δημοφιλής στις συζητήσεις ανάμεσα σε εισοδηματικά καμένους έλληνες.

Με την εξίσωση των φόρων η κατάσταση ξέφυγε. Τα χωριά δεν άντεξαν την επιδρομή των συγγενών και φίλων οι οποίοι μην έχοντας άλλη επιλογή, κατέφυγαν σε εμπόρους καυσόξυλων. Η αυξημένη ζήτηση που επιβεβαιώνεται από τον πολλαπλασιασμό των σχετικών σημείων πώλησης, οδήγησε σε αθρόες εισαγωγές, σε εκτόξευση της τιμής και σε εμπορικές απάτες – είτε αυτές είχαν να κάνουν με την ποιότητα του ξύλου είτε με την παραδοτέα στον πελάτη ποσότητα είτε και με τα δύο.

Οι πλέον απελπισμένοι ή οι πλέον θρασείς κατέφυγαν στα περιαστικά δάση ή στα αμιγώς αστικά άλση. Στην αρχή καθαρίζοντας το χώρο από τα ξερά ή άρρωστα δέντρα αλλά σύντομα κόβοντας τα απολύτως υγιή. 

Σε πιο απομακρυσμένες περιοχές και σε πραγματικά δάση κατέφυγαν συμμορίες λαθροϋλοτόμων οι οποίες πολλές φορές χρησιμοποιούν πυροβόλα όπλα για να κρατήσουν μακριά τους άοπλους και ανεκπαίδευτους δασοφύλακες και να προστατεύσουν το – παρανόμως αποκτηθέν – εμπόρευμά τους. Οι συμμορίες αυτές επιδίδονται σε σχεδόν αποψιλωτική υλοτόμηση απογυμνώνοντας ολόκληρες περιοχές πολλών στρεμμάτων. Υπάρχουν καταγγελίες ακόμα και για χρήση εκσκαφέων προκειμένου να ξεριζωθούν δέντρα.

Η περιβαλλοντική ζημιά από την λαθραία υλοτομία είναι δεδομένη. Δάση δρυός, οξιάς ή πουρναριού κατά κύριο λόγο αλλά και πευκοδάση που βρίσκονται κοντά σε μεγάλα αστικά κέντρα είναι βέβαιο ότι δέχονται επιθέσεις υλοτόμησης. Οι επιθέσεις αυτές θα αυξηθούν από την άνοιξη και μετά, όταν η πρόσβαση και η εργασία θα γίνει ευκολότερη. Το μέγεθος της ζημιάς μόνο εκ του αποτελέσματος μπορεί να εκτιμηθεί και αυτό είναι η μια πλευρά, όχι απαραίτητα η λιγότερο σημαντική, του προβλήματος.

Τι αέρα αναπνέουμε;

Τι αέρα αναπνέουμε και ποια η συνεισφορά της καύσης των ξύλων στην ποιότητά του; Η απάντηση δεν είναι εύκολη ούτε μονοσήμαντα ορισμένη και θα χρειασθεί σοβαρή μελέτη πολλών παραγόντων προκειμένου να αποτιμηθεί. Στο βαθμό που εκτοπίζει άλλες ρυπογόνες πηγές που επηρεάζουν την κλιματική αλλαγή, θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι έχει θετική επίδραση. Αν όμως αυξάνει την παρουσία άλλων ρύπων τότε το όποιο κέρδος εξανεμίζεται. Στην ελληνική περίπτωση, με δεδομένες τις συνθήκες και την συγκεκριμένη χρονική στιγμή, το οικολογικό ισοζύγιο είναι σαφώς αρνητικό και η υποβάθμιση της ποιότητας της ατμόσφαιρας πρέπει να θεωρείται δεδομένη.

Το ίδιο δεδομένη μπορεί να θεωρηθεί και η υποβάθμιση της ποιότητας της εσωτερικής ατμόσφαιρας, του αέρα δηλαδή που αναπνέει κάποιος μέσα στο σπίτι του, ειδικά όταν χρησιμοποιεί τζάκι ανοιχτής εστίας.

Τα προβλήματα υγείας

Τι συνέπειες όμως έχει η χρήση των καυσόξυλων στην υγεία μας;  Όλα είναι ζήτημα μεγέθους και κλιματικών συνθηκών. Η εκτεταμένη χρήση καυσόξυλων ή άλλων υλικών σε μεγάλη κλίμακα εντός αστικών περιοχών έχει ως αποτέλεσμα την βεβαιωμένη ήδη με μετρήσεις αύξηση των συγκεντρώσεων εισπνεύσιμων και αναπνεύσιμων αιωρούμενων σωματιδίων. Πρόκειται για σωματίδια, στην περίπτωσή μας προϊόντα της καύσης, που διαχέονται μαζί με τον καπνό, και καταλήγουν με την αναπνοή στους πνεύμονες. Στην επιστημονική κοινότητα, τα σωματίδια αυτά είναι γνωστά με τις ονομασίες PM 10 και ΡΜ 2,5. Τα ανώτατα όρια ασφαλείας που έχει θεσπίσει η ΕΕ και έχει αποδεχτεί η Ελλάδα είναι 40 και 20 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο αέρα. Τον φετινό χειμώνα σε πάρα πολλές πόλεις τα όρια αυτά έχουν ξεπεραστεί κατά πολύ και έχουν παρατηρηθεί μετρήσεις έως και 1300 μικρογραμμάρια (Βόλος, 27-12-2012). Η κατάσταση αυτή θα χειροτερέψει και μόνο συγκριτικές επιδημιολογικές μελέτες μπορούν να την συνδέσουν με αύξηση εισαγωγών σε νοσοκομεία ασθενών με αναπνευστικά προβλήματα. Είναι προφανώς σίγουρο ότι οι ευαίσθητες πληθυσμιακές ομάδες (ασθενείς με άσθμα, με χρόνια αναπνευστικά προβλήματα, ηλικιωμένοι, καρδιοπαθείς) πλήττονται ήδη, ενώ σε περιπτώσεις έξαρσης του φαινομένου η επίδραση θα αγγίζει όλο και μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού.

Οι άνθρωποι με ευαίσθητο αναπνευστικό ούτως ή άλλως είναι προσεκτικοί στις εξόδους τους, τώρα έχουν ένα λόγο να είναι διπλά προσεκτικοί.

Η κατάσταση βεβαίως είναι ανησυχητική για παραπάνω λόγους, ιεραρχικά μεν κατώτερους αλλά κοινωνικά το ίδιο σημαντικούς. Μια παρατεταμένη έξαρση κρουσμάτων νόσων του αναπνευστικού, μπορεί να οδηγήσει τα νοσοκομεία σε αδυναμία αντιμετώπισης των περιστατικών, το σύστημα υγείας στα όριά του με πολύ μεγάλο κόστος που θα βαρύνει τους ασθενείς, την εθνική οικονομία και κυρίως τα βαριά νοσούντα ασφαλιστικά ταμεία.

Μπορεί η κατάσταση να γίνει ανεξέλεγκτη ή επικίνδυνη; Μόνο αν συντρέξουν μια σειρά από συνθήκες Αν και οι πιθανότητες είναι εξαιρετικά μικρές, κανείς δεν μπορεί να τις αποκλείσει εντελώς. Σε πυνοκατοικημένη και με σχετικά μεγάλο πληθυσμό περιοχή, με υψηλά επίπεδα υγρασίας, δριμύ ψύχος, συνθήκες άπνοιας και θερμοκρασιακή αναστροφή είναι πιθανό να παγιδευτεί στρώμα αιθάλης στα χαμηλότερα τμήματα της ατμόσφαιρας. Μια τέτοια κατάσταση θα επηρεάσει έντονα την υγεία ακόμα και τμημάτων του πληθυσμού εκτός των ομάδων υψηλού κινδύνου, θα προκαλέσει συνθήκες παράλυσης στο σύστημα υγείας και θα οδηγήσει σε αύξηση της θνησιμότητας. Δεν γνωρίζω πόλεις στις οποίες θα μπορούσαν να συντρέξουν όλες οι συνθήκες μαζί και μάλιστα για όχι μικρό χρονικό διάστημα. Αυτό δεν σημαίνει ότι η πολιτεία δεν οφείλει να προετοιμαστεί. Αντιθέτως, πρέπει όλοι οι μηχανισμοί να είναι σε σχετική ετοιμότητα για ένα τέτοιο ενδεχόμενο.

Τι πρέπει να κάνουμε;

Πραγματικά είναι δύσκολο κανείς να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα όταν μπροστά του έχει κάποιον που κρυώνει. Ούτε μπορεί να απαιτήσει από ένα κράτος που δεν μπορεί να καλύψει τα άκρως απαραίτητα να επιδοθεί σε ένα εκ των προτέρων χαμένο κυνηγητό της λαθροϋλοτομίας στα ελληνικά βουνά. Μπορεί όμως να ελέγξει αυστηρά και φορολογικά το εμπόριο και την διακίνηση καυσόξυλων. 

Οφείλει επίσης να οργανώσει εκστρατεία ενημέρωσης του κοινού ώστε να αποκτήσει τις βασικές γνώσεις σωστής χρήσης του τζακιού, τρόπους επιλογής καυσόξυλου (ένα χλωρό ξύλο παράγει πολλαπλάσια ποσότητα αιθάλης από ένα επαρκώς στεγνό), καθαρισμού της εστίας και της καμινάδας, διαχείρισης της στάχτης.

Χρειάζεται επίσης να πάρει μέτρα προληπτικής προστασίας του χρήστη καυσόξυλων ή καταναλωτή εξοπλισμού καύσης. Η καθιέρωση προδιαγραφών οι οποίες οδηγούν σε πληρέστερη καύση και σε μείωση των εκπομπών αιθάλης είναι ένα από αυτά. Μπορεί να μην λύνει άμεσα το πρόβλημα αλλά εμποδίζει την μεγέθυνσή  του.  

Η πολιτεία είτε με αποφάσεις σε κεντρικό επίπεδο είτε με πρωτοβουλίες σε επίπεδο αυτοδιοίκησης οφείλει να εγκαταστήσει σταθμούς μέτρησης οι οποίοι θα σημαίνουν συναγερμό σε περιπτώσεις αύξησης των συγκεντρώσεων των αιωρούμενων σωματιδίων. Μια διεπιστημονική επιτροπή – υπάρχουν ήδη οι επιτροπές Πολιτικής Προστασίας - θα συνεκτιμά τις συνθήκες και θα αποφασίζει άμεσα για την ανάγκη λήψης μέτρων που μπορεί να είναι από απλές εκκλήσεις αυτοσυγκράτησης μέχρι απαγορεύσεις.

Η πολιτεία επίσης, όπως την ορίσαμε παραπάνω, καθώς και η κοινωνία μέσω  των οργάνων συλλογικής δράσης μπορεί να βρει έξυπνους τρόπους ώστε να αντιμετωπίσει το κοινωνικό πρόβλημα, προστατεύοντας τον δημόσιο πλούτο, τα δάση δηλαδή, και διατηρώντας υψηλά το επίπεδο της ποιότητας ζωής, όσο αυτό είναι δυνατό. Πόσο δύσκολο αλήθεια είναι να δημιουργηθούν συνεταιρισμοί οι οποίοι θα αναλαμβάνουν τον καθαρισμό των δασών από την ξερή καύσιμη ύλη, προσφέροντας προστασία από τις πυρκαγιές ενώ ταυτόχρονα θα παράγουν βιοκαύσιμα (πέλλετ ή μπρικέτες) τα οποία θα διαθέτουν σε ανταγωνιστικές τιμές, παρεμβαίνοντας θετικά στον ανταγωνισμό; Καθόλου, κατά την άποψη πολλών. Μάλιστα μια τέτοια προσπάθεια, αν την αναλάβουν επί παραδείγματι συνεταιρισμοί ελαιοπαραγωγών, θα μπορούσε να ενισχυθεί από τα κλαδέματα των ελαιοδέντρων ή από την φροντίδα του αστικού πρασίνου των Δήμων. Μια τέτοια πρωτοβουλία και αναπτυξιακό χαρακτήρα έχει, καθώς δημιουργεί θέσεις εργασίας και συμβάλει θετικά στην εθνική οικονομία, επειδή μπορεί να οδηγήσει σε – μικρή έστω – μείωση των εισαγωγών σε καύσιμα θέρμανσης.

Το πρόβλημα είναι υπαρκτό αλλά ποια είναι η λύση; Σαφώς δεν είναι ο εξοστρακισμός των βιοκαυσίμων ή η δαιμονοποίηση των καυσόξυλων. Το τελευταίο μόνο συμφέροντα εξυπηρετεί και μάλιστα αυτά τα οποία η απόφαση για εξομοίωση των φόρων υποτίθεται ότι θέλησε να πατάξει. Βέβαια το κράτος όφειλε να προβλέψει αλλά πότε αλήθεια το έκανε;

Λύκος στο Μαντρί !

Ακούγοντας υπουργούς ή πολιτικούς να ανακοινώνουν κατ’ επανάληψη χαρακτηριστικές περιπτώσεις μεγάλου ύψους φοροδιαφυγής ή να καταγγέλλουν διαρκώς κατασπατάληση ή κλοπή δημόσιου χρήματος είχα πάντα την απορία γιατί το κάνουν;

Γιατί, αντί να αλλάξουν τον φορολογικό νόμο ή να κάνουν αποτελεσματικούς τους φοροεισπρακτικούς μηχανισμούς, προτιμούν να φωνάζουν «λύκος στο μαντρί!»; Γιατί, αντί να φτιάξουν πραγματικά πειθαρχικά όργανα και μηχανισμούς κρίσης και αξιολόγησης των δημοσίων υπαλλήλων, στη θέση των συντεχνιακών οργάνων που σήμερα έχουμε, εκτοξεύουν επικοινωνιακές ρουκέτες χωρίς γόμωση και με μηδέν αποτέλεσμα;

Οι γνωρίζοντες πράγματα, λόγω μακροχρόνιου συγχρωτισμού με πολιτικούς παράγοντες, με βεβαιότητα λένε ότι ο στόχος των πολιτικών δεν είναι η αλλαγή των πραγμάτων, η διόρθωση των κακώς κειμένων ή η λύση των προβλημάτων. Αν τα διορθώσουν, τι θα καταγγέλλουν; Στόχος είναι η επανεκλογή τους και οι επικοινωνιακές πομφόλυγες είναι ασφαλής οδός πραγμάτωσης του στόχου των.

Την ίδια αίσθηση, της κυριαρχίας του εντυπωσιασμού έναντι της ουσίας, έχω παρακολουθώντας το παράλογο θέατρο σκιών που παίζεται τελευταία με αφορμή την λίστα Lagarde, τις διαγραφές ονομάτων από αυτήν και την απίθανη φιλολογία γύρω από στικάκια και θύρες usb, η οποία έχει ξεπεράσει προ πολλού τα όρια του γελοίου. .

Δύο πράγματα είναι τα σημαντικά στην όλη υπόθεση. Το πρώτο αφορά στην πάταξη της φοροδιαφυγής και στην φοροεισπρακτική ικανότητα των αρμόδιων υπηρεσιών ή μηχανισμών. Το δεύτερο έχει να κάνει με την ευρείας αποδοχής πλέον ανάγκη να αλλάξει το νομοθετικό ή Συνταγματικό πλαίσιο περί ευθυνών των πολιτικών κάθε βαθμίδας ώστε να αποδίδεται δικαιοσύνη γρήγορα και αποτελεσματικά χωρίς να επιτρέπεται η άσκηση πολιτικής επί δικαστικών θεμάτων.

Αν οι πολιτικοί ήθελαν να λύσουν τα προβλήματα που κατέδειξε η περίπτωση των χειρισμών της λίστας Lagarde, απλά θα προχωρούσαν στην αντιμετώπιση των δύο αυτών προβλημάτων. Αυτό όμως που βλέπουμε είναι ένα συνεχές και ανελέητο μαστίγωμα του σαμαριού ενώ το γομάρι βόσκει ελεύθερο και ανεξέλεγκτο στα χωράφια.

Που βρίσκονται σήμερα τα δυο σημαντικά θέματα; Δυστυχώς, το μεν πρώτο κινείται σε ρυθμό «ένα βήμα μπρός, τρία βήματα πίσω», επιβεβαιώνοντας όσους διατείνονται ότι δεν υπάρχει βούληση να παταχθεί η φοροδιαφυγή, το δε δεύτερο βρίσκεται ανέκαθεν και για πάντα στο ευχολόγιο όλων. Όσο οι πολιτικοί όλων των αποχρώσεων αρέσκονται στο ψάρεμα στα θολά νερά των προανακριτικών επιτροπών, εκεί, στα ευχολόγια θα παραμένει δηλητηριάζοντας όχι μόνο την πολιτική σκηνή αλλά τα θεμέλια του ίδιου του πολιτικού συστήματος και δίνοντας τροφή σε κάθε θιασώτη ολοκληρωτισμών να κινείται με άνεση στο βούρκο της ιδεολογίας του.

Ένα τρίτο εξίσου σημαντικό αλλά εμμέσως συνδεδεμένο με τα παραπάνω θέμα που σχετίζεται με την λίστα Lagarde, είναι η εκρηκτική αποκάλυψη της γύμνιας του πολιτικού συστήματος και των υπηρεσιακών και πολιτικών δομών που τo δημιούργησαν. Το άρρωστο πολιτικό σύστημα είναι το πρώτο που θα πρέπει να γκρεμιστεί, αν θέλουμε να δούμε αυτόν τον τόπο να στέκεται ορθός ξανά. Να γκρεμιστεί, παρασύροντας μαζί του τους κάθε λογής υπηρέτες και τροφούς του. Να γκρεμιστεί σύμφωνα με τους κανόνες που η δημοκρατία μας έχει προβλέψει. Αυτούς έχουμε και αυτοί ισχύουν μέχρι να αλλάξουν, αν και όταν χρειασθεί. 

Η ενδυνάμωση του χάους

Υπάρχει ο σωστός χρόνος για όλα. Συνήθως συμβαίνει άπαξ αλλά συχνά επανέρχεται ανά διαστήματα, ποτέ τακτά, κι αναζητά έτοιμους και ώριμους να αρπάξουν την ευκαιρία. Αν οι συνθήκες είναι καλές και τα πρόσωπα κατάλληλα, τότε, εκείνες ακριβώς τις ιδανικές στιγμές, συμβαίνουν τα θαύματα.

Το ρολόι στην αποβάθρα όπου συνωστίζεται το ποικιλόχρωμο πλήθος της κεντροαριστεράς, έχει σημάνει την σωστή ώρα περισσότερες της μια φορές μέχρι σήμερα και οι συνθήκες επίσης υπήρξαν κατάλληλες πολλάκις. Το πρόβλημα ήταν πάντοτε οι άνθρωποι. Οι άνθρωποι, άλλοτε κάποιοι, άλλοτε το σύνολο δεν ήσαν έτοιμοι ή πρόθυμοι να μπουν στο τρένο και να κάνουν πράξη μια μεγάλη πολιτική περιπέτεια.

Γνωρίζοντας πολλούς από τους ανθρώπους, δύσκολα θα επιχειρήσουν το βήμα κι όταν ακόμα θα το κάνουν, πιθανά θα αστοχήσουν ως προς τον χρόνο ή τις συνθήκες. Είναι ο χαρακτήρας των και η φύση του χώρου τέτοια, όπου απεχθάνεται τις εξάρσεις και τον αυθορμητισμό. Γι’ αυτό σχεδόν πάντα ακολουθούν ή έπονται. Συμμετέχουν ή συνδράμουν. Ποτέ δεν ηγούνται, ποτέ δεν δημιουργούν εκ του μη όντος. Εκτός φωτεινών εξαιρέσεων.

Η ιδιαιτερότητα των συνθηκών, βέβαια, κάνει τις στιγμές που διανύουμε ξεχωριστές και αυτό μπορεί κανείς να το διαπιστώσει από το πολυάριθμο, κινητικό και υπέρ το δέον ομιλητικό πλήθος που συνωστίζεται περιμένοντας το τρένο της ιστορίας. Μπορούν όμως οι επιμέρους ομάδες και οι πολλοί αρχηγοί και ηγέτες (πολλάκις του εαυτού των) να υπερβούν τον ίδιο τους τον εαυτό; Μπορούν να δουν πέρα από το εγώ τους και την απόλυτη πίστη στο ατομικό τους δίκαιο; Η μέχρι τώρα πορεία δείχνει ότι θα δυσκολευτούν ιδιαίτερα να το πράξουν αν και όλοι γνωρίζουν ότι δεν υπάρχει άλλη επιλογή.

Η μέχρι τώρα πορεία δείχνει ότι όλες οι πρωτοβουλίες, αντί να οδηγούν στην εύρεση κοινού βηματισμού ενδυναμώνουν το χάος οδηγώντας σε συγκρούσεις που συνήθως οφείλονται σε παρεξηγήσεις, παρανοήσεις, ανύπαρκτα συμφέροντα και προστασία ζωτικών χώρων που υφίστανται μόνο στο μυαλό όσων τους επικαλούνται.

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, αυτός ή αυτοί που θα κατανοήσουν πρώτοι ότι πρέπει να συντονιστούν ομάδες και όχι άτομα, ότι αποκλεισμοί ή ηγεμονίες δεν είναι δυνατόν να υπάρξουν, ότι την αλήθεια ή την ορθότητα των απόψεων ή των πρωτοβουλιών θα κληθούν να την κρίνουν οι ψηφοφόροι και «λαντζέρηδες» και όχι οι θεωρητικοί, αυτοί που θα δαμάσουν το χάος, αυτοί θα κερδίσουν. 

Η Πολιτική των Αθλίων

Η μετάβαση από την ανέχεια στην εξαθλίωση είναι μάλλον αυτόματη και – τη στιγμή που συμβαίνει - ακούσια διαδικασία. Απλά, ξυπνάς ένα πρωί και είσαι άθλιος. Σαν αυτούς που συχνά συναντά κανείς στο δρόμο του. Αυτούς που πλέον εγκατέλειψαν το κάλυμμα της ντροπής και εκθέτουν την εξαθλίωσή τους σε κοινή θέα. Λίγο πριν το πέρασμα έρχεται σαν φιλικό σπρώξιμο στην πλάτη η συνειδητοποίηση ότι η αξιοπρέπεια δεν είναι ασφαλές καταφύγιο. Ασφαλές καταφύγιο δεν υπάρχει και η έκθεση δεν είναι ντροπή, επειδή ντροπή δεν υπάρχει.

Η ντροπή είναι απόρροια της απόκλισης από τον μέσο όρο, από το κοινωνικά αποδεκτό. Ο μέσος όρος σήμερα είναι τόσο κοντά στην ανέχεια – κατά περίπτωση είναι η ανέχεια – ώστε αξιοπρέπεια να μην είναι η απόκρυψή της.

Είναι τόσοι πολλοί οι εξαθλιωμένοι, μονολογεί καθώς διασταυρώνεται μαζί τους ο περαστικός, ο διαβάτης, ο εργαζόμενος. Είναι, επειδή έγιναν ορατοί. Έγιναν επειδή είναι πολλοί αλλά και επειδή η οικονομική απόσταση που μας χωρίζει από αυτούς είναι μικρή. Ελάχιστη. Είναι οι χθεσινοί μας συνάδελφοι, οι γείτονες, οι συγγενείς ίσως. Έγιναν ορατοί επειδή γνωρίζουμε ότι η απόσταση που μας χωρίζει δεν ορίζεται από εμάς. Το σε ποια πλευρά στεκόμαστε είναι ζήτημα τύχης, συγκυριών, περιστάσεων τις περισσότερες φορές ανεξάρτητων της θέλησής μας.

Είναι μικρή η απόσταση αλλά τόσο μεγάλη ταυτόχρονα. Είναι πρακτικά αδύνατο να κατανοήσει κάποιος που έχει μια ροή εισοδήματος, έστω μικρού, έστω αβέβαιου αυτόν που δεν έχει να περιμένει τίποτα. Είναι αδύνατο να κατανοήσει τι γίνεται στο μυαλό αυτού που ξυπνά μέρα τη μέρα χωρίς προσδοκία άλλη από το να βάλει κάτι στο στόμα του ή να μην κρυώσει πολύ. Αδύνατο. Μπορεί να μιλά γι’ αυτόν, να λυπάται γι’ αυτόν, να κάνει κάτι γι’ αυτόν αλλά δεν μπορεί να νοιώσει σαν αυτόν.

Η απόσταση – από την άλλη μεριά – αυτού που σχεδόν δεν τον άγγιξε η κρίση με όλους τους υπόλοιπους είναι χαώδης. Γι’ αυτό γελώ όταν ακούω χορτάτους να μιλούν για το πώς θα σωθούν οι πεινασμένοι. Γελώ επειδή μιλούν λες και ο χρόνος για πειραματισμούς είναι άπλετος. Γελώ επειδή πράττουν γνωρίζοντας ότι το δικό τους αύριο θα είναι ίδιο με το χθες σε αντίθεσή με τους πολλούς που δεν γνωρίζουν αν υπάρχει αύριο ή – στην καλύτερη περίπτωση – τι θα φέρει το αύριο.

Τούτοι οι διαχωρισμοί δεν είναι ταξικοί, με την κλασσική έννοια του όρου. Η έντονη διαστρωμάτωση της εξαθλίωσης είναι ενδοταξική και γι’ αυτό αδυνατούν τα υπάρχοντα ή τα εκκολαπτόμενα σχήματα να την εκφράσουν πολιτικά. Επειδή η πολιτική τους δεν μπορεί να «κουμπώσει» με την εξαθλίωση. Δεν λειτουργεί με αυτή. Η πολιτική φτιάχτηκε για να εκφράζει όσους κινούνται εντός των περιθωρίων. Τώρα που το περιθώριο εισέβαλε στον κορμό της κοινωνίας (ή η κοινωνία ξεχείλισε προς το περιθώριο) πρέπει να εφευρεθεί πολιτική που θα το εκφράσει. Πολιτική που θα περιγράψει έστω αχνά ένα δειλό αύριο. Το αύριο των αθλίων. Αυτή η πολιτική είναι ζητούμενο και σ’ αυτή την πολιτική δεν υπάρχει το δίλημμα μνημόνιο – αντιμνημόνιο. Γιατί τέτοιο δίλημμα στην πραγματικότητα ποτέ δεν υπήρξε. Αν δεν βρεθεί αυτή η πολιτική φοβούμαι ότι για μια ακόμη φορά η ίδια παλιά – στρυφνή – αποκρουστική – αιματοβαμμένη μαμή θα κληθεί να ξεγεννήσει το αύριο. Όσοι επιθυμούν να προσφέρουν λαμπρές υπηρεσίες στην ιστορία και τον τόπο, ας της κλείσουν το δρόμο.

Μερικές βασικές σκέψεις περιβαλλοντικής πολιτικής

Η πολιτεία που έχω στο νου μου, αυτή για της οποίας την εγκαθίδρυση μάχομαι χρόνια τώρα, έχει μερικά χαρακτηριστικά:

Το Κράτος σε κεντρικό επίπεδο μετατρέπει τους νόμους και την φιλοσοφία άσκησης της εξουσίας της κυβέρνησης σε σχέδιο. Μεταφέρει καθαρές εντολές και σαφείς οδηγίες στις Περιφερειακές Αυτοδιοικήσεις και ελέγχει την σωστή εφαρμογή των αποφάσεων.

Οι Περιφερειακές Αυτοδιοικήσεις με τη σειρά τους, εξειδικεύουν τις αποφάσεις σε τομεακό επίπεδο ή σε επίπεδο Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Υλοποιούν το κομμάτι που τις αφορά και ελέγχουν την υλοποίηση των αποφάσεων και του εθνικού και περιφερειακού σχεδιασμού, από την Τοπική Αυτοδιοίκηση.

Όλα τα παραπάνω εκτελούνται σύμφωνα με τους ισχύοντες εθνικούς ή υπερεθνικούς κανόνες και νόμους και έχοντας πάντα υπόψη ότι η κάθε διοικητική βαθμίδα  υπάρχει για να εξυπηρετεί τον πολίτη στο πλαίσιο του νόμου. Δεν είναι σκοπός της διοίκησης της όποιας βαθμίδας η προστασία της ύπαρξής της, η συντήρησή και αναπαραγωγή της. Όλες οι διοικητικές βαθμίδες υπάρχουν και λειτουργούν στο όνομα του λαού. Η εξουσία τους πηγάζει από αυτόν και σ’ αυτόν λογοδοτούν όλοι. Ο τρόπος λογοδοσίας οφείλει να είναι συντεταγμένος και αποτελεσματικός.

Το σύνολο των εμπλεκομένων στο παραπάνω πλέγμα αξιολογείται από τους προϊσταμένους, τους υφισταμένους και τους λήπτες των υπηρεσιών. Αξιολογείται επίσης από την απόδοσή του σύμφωνα με γενικά αποδεκτούς μετρήσιμους δείκτες.

Οι πολίτες τώρα, έχουν διακριτό ρόλο σε σχέση με αυτόν των αιρετών ή των υπηρεσιακών παραγόντων. Οι πολίτες οφείλουν να ελέγχουν και να κρίνουν τις πράξεις ή τις παραλείψεις της πολιτείας. Αυτό ισχύει παντού και σε όλα τα ζητήματα άρα και στα θέματα που αφορούν το περιβάλλον. Οι πολίτες οφείλουν να υπακούν και να σέβονται το νόμο, οφείλουν όμως να διαδηλώνουν και την αντίθεσή τους, όταν δεν συμφωνούν με αυτόν. Να απαιτούν την αλλαγή, την βελτίωση, την διόρθωση του νόμου. Αυτή είναι η ομορφιά και η δύναμη της αστικής - κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Ότι δηλαδή απαιτεί και επιβάλει τον σεβασμό στον νόμο αλλά προστατεύει το δικαίωμα στην διαφορετική γνώμη και παράλληλα έχει προβλέψει και τις διαδικασίες αλλαγής του οποιουδήποτε νόμου.

Σε αυτή την πολιτεία, ο εθνικός αναπτυξιακός ή χωροταξικός σχεδιασμός, η ενεργειακή πολιτική  και μια σειρά άλλων θεμάτων χαράσσονται σε κεντρικό επίπεδο. Θέματα περιφερειακού ενδιαφέροντος σχεδιάζονται κατά περιφέρεια ενώ τοπικά, αποφασίζονται κατά τόπους.

Ευνόητο είναι ότι δεν υπάρχει υπέρβαση αρμοδιοτήτων ούτε προς τα πάνω ούτε προς τα κάτω. Έτσι, η κατασκευή μιας χοιροτροφικής μονάδας μεσαίου μεγέθους π.χ. ή η εγκατάσταση ενός τυροκομείου είναι τοπικό ή περιφερειακό ζήτημα, ανάλογα με το μέγεθος της δραστηριότητας, και το κεντρικό κράτος δεν θα έπρεπε να έχει κανένα λόγο σε αυτό. Αντίστοιχα, στην εγκατάσταση μιας μονάδας εξόρυξης υδρογονανθράκων, τον λόγο έχει το κεντρικό κράτος.

Το απλό αυτό σχήμα μπορεί να βάλει σε τάξη πολλά θέματα που σήμερα ταλανίζουν τον τόπο όχι τόσο επειδή είναι σημαντικά αλλά επειδή έχει απολεσθεί η σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης ανάμεσα στο κράτος και στον πολίτη. Το υπάρχον κράτος, προκειμένου να διατηρήσει τον πελατειακό του χαρακτήρα και να εξασφαλίσει την αναπαραγωγή του, θυσίασε την κριτική εμπιστοσύνη που θα έπρεπε να έχουν οι πολίτες απέναντι σε αυτό.  

Το παραπάνω όμως σχήμα δεν μπορεί να καλύψει τα πάντα ούτε να προλάβει την δημιουργία προβλημάτων. Αυτό που κάνει είναι να θέτει απλούς κανόνες και να μην επιτρέπει την αναγωγή ζητημάτων που θα μπορούσαν να λυθούν με διοικητικές αποφάσεις,  σε πρόβλημα.

Πως τώρα αποφασίζεται σε οποιοδήποτε επίπεδο η αδειοδότηση μιας οικονομικής δραστηριότητας; Ποια διαδικασία ακολουθείται σε μια ευνομούμενη πολιτεία, και δεν εννοώ την τυπική, γραφειοκρατική διαδικασία της συγκέντρωσης των δικαιολογητικών.  Υπενθυμίζω ότι πολιτεία δεν είναι μόνο οι αιρετοί, δεν είναι οι δημόσιοι λειτουργοί, οι υπηρεσιακοί παράγοντες, οι ελεγκτικοί μηχανισμοί. Δεν είναι μόνο φυσικά όσοι επιβάλουν το νόμο Μαζί τους και σε κεντρικό ρόλο συμπεριλαμβάνονται και οι πολίτες.

Σε αυτή την πολιτεία, με δεδομένο τον εθνικό σχεδιασμό και τον σεβασμό στους νόμους, η αδειοδότηση μιας οικονομικής δραστηριότητας μπορεί να απορριφθεί για τους εξής λόγους:

1.       Το αντικείμενό της αντιτίθεται στον εθνικό σχεδιασμό.

2.       Η δραστηριότητα έρχεται σε αντίθεση με τις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας

3.       Η δραστηριότητα δεν τηρεί τις τυπικές προϋποθέσεις εγκατάστασης

4.       Δεν έχει αιτιολογηθεί με επιστημονική επάρκεια η τεχνική δυνατότητα εκπλήρωσης των όρων λειτουργίας όπως αυτοί προβλέπονται από τον νόμο.

Κανένας άλλος λόγος, πέραν των παραπάνω δεν μπορεί να υπάρξει για την άρνηση εγκατάστασης μιας δραστηριότητας. Κανένας. Θα με ρωτήσει κάποιος αν ισχύει αυτό στις περιπτώσεις παραγωγικών δραστηριοτήτων υψηλής όχλησης ή με σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον.

Οφείλω να απαντήσω με δήλωση: Το κράτος δεν είναι ακτιβιστής. Δεν απαγορεύει δραστηριότητες με βάση το συναίσθημα, την ιδεολογία, τις ατομικές ευαισθησίες των μεμονωμένων ατόμων που ασκούν εξουσία ή που παρέχουν υπηρεσίες. Μια τέτοια στάση μακράν απέχει από τις αρχές της δημοκρατίας. Το κράτος θέτει όρους λειτουργίας. Όσο περισσότερο οχληρή μια δραστηριότητα, τόσο αυστηρότεροι οι όροι λειτουργίας. Όσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος για το περιβάλλον, τόσο αυστηρότερα τα μέτρα, ο έλεγχος και οι ποινές σε περίπτωση παραβάσεων. Τα παραπάνω είναι αυτονόητα και δεν χρειάζονται ούτε εξήγηση ούτε επιχειρηματολογία στήριξης. Αν το κάνω, αναιρώ το αυτοδίκαιο της ισχύος τους, το κάνω αντικείμενο συζήτησης. Δεν είναι. Τελεία και παύλα. Υπενθυμίζω μόνο ότι παράβαση όρου λειτουργίας σημαίνει πρακτικά ότι η πολιτεία έχει το δικαίωμα να άρει την ισχύ της άδειας και αυτό δεν είναι ζήτημα διαπραγμάτευσης. Τόσο απλά. Αυτό νομ΄ζω απαντά στις όποιες απορίες για το μέγεθος της δραστηριότητας ή την οχληρότητά της.

Που εμπλέκεται σε όλα αυτά ο πολίτης; Έχει τελικά λόγο; Φυσικά. Ο νομοθέτης, σοφά πράτων το έχει προβλέψει, άσχετα αν βολικά πολλές φορές παριστάνουμε τους ανήξερους όλοι: αιρετοί και υπηρεσιακοί παράγοντες, πολίτες. Ο νομοθέτης έχει προβλέψει την δημοσιοποίηση της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων αμέσως μετά την κατάθεσή της και δίνει την δυνατότητα σε οποιονδήποτε – άτομο ή συλλογικότητα - να παραλάβει αντίγραφό της και να την αντικρούσει εγγράφως. Στη συνέχεια, και με βάση το σύνολο των παρατηρήσεων από πολίτες, συλλογικότητες, αιρετούς και υπηρεσιακούς παράγοντες, οι αρμόδιες υπηρεσίες θέτουν τους όρους λειτουργίας.  Γνωρίζουμε ότι στην πράξη δεν συμβαίνει έτσι αλλά η ευθύνη γι’ αυτό είναι όλων μας. Δεν έχει νόημα να κλαίμε μπροστά σε μια κλειστή πόρτα. Δεν έχει νόημα να καλούμε όσους είναι από την άλλη πλευρά να την ανοίξουν. Ας την ανοίξουμε εμείς. Τώρα.

Αρκεί το παραπάνω ώστε να θεωρηθεί ότι ο πολίτης συμμετέχει στη «λήψη των αποφάσεων που τον αφορούν»;  Όχι, δεν αρκεί. Να ξεκαθαρίσουμε ότι πολλές αποφάσεις αφορούν πολύ περισσότερους από αυτούς οι οποίοι θεωρούν ότι είναι ΟΙ πολίτες και όχι απλά «πολίτες» ή έστω «μερικοί πολίτες».  Δεν αρκεί λοιπόν αυτό ώστε να πούμε ότι ο πολίτης συμμετέχει στη λήψη των αποφάσεων. Σε πολλές περιπτώσεις απαιτείται να δοθεί περισσότερος χρόνος και ευκαιρίες στο δημόσιο διάλογο. Πάντα όμως με συγκεκριμένους κανόνες. 

Κανένας διάλογος όμως δεν μπορεί να επιτελέσει το ρόλο του εάν τα μέρη που συνδιαλέγονται προσέρχονται με σκοπό την διατήρηση των θέσεών τους. Η περιχαράκωση είναι πόλεμος, δεν είναι διάλογος. Ένας πόλεμος έχει πάντα και μόνο θύματα.